4 minuten leestijd
De afgelopen jaren zien we een duidelijke verschuiving: waar Social Return vroeger een vrijblijvende paragraaf was, is het nu steeds vaker een structureel onderdeel van de aanbestedingspraktijk. Maar waarom eigenlijk? Waarom krijgt Social Return zo'n prominente plek in bestekken, beoordelingscriteria en contractvoorwaarden? En klopt het beeld dat dit onderwerp aan belang wint? Het antwoord is volmondig: ja.
In deze blog verkennen we de achterliggende redenen en laten we zien waarom Social Return inmiddels niet meer weg te denken is uit de praktijk van publieke inkoop.
Publieke organisaties staan onder toenemende druk om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid waar te maken. Overheden hebben immers niet alleen een economische rol, maar ook een sociale opdracht. Denk aan het bevorderen van gelijke kansen, het bestrijden van armoede en uitsluiting, en het aan het werk helpen van mensen die door allerlei omstandigheden buiten het reguliere arbeidsproces vallen.
Social Return is bij uitstek een instrument waarmee overheden hun inkoopkracht inzetten om bij te dragen aan die maatschappelijke doelen. Het principe is eenvoudig: als je als bedrijf zaken wilt doen met de overheid, lever je niet alleen een product of dienst, maar draag je ook bij aan de samenleving. Bijvoorbeeld door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op te leiden, stageplekken aan te bieden of werkervaringstrajecten op te zetten.
Zeker in tijden van personeelstekorten, groeiende sociale ongelijkheid en toenemende druk op de participatiesystemen wordt deze maatschappelijke opdracht urgenter. Volgens het CBS waren er in het eerste kwartaal van 2024 nog altijd meer dan 800.000 mensen zonder betaald werk, waarvan een aanzienlijk deel tot de doelgroep van Social Return behoort. Tegelijkertijd publiceerde het UWV in juni 2024 dat het aantal moeilijk vervulbare vacatures ondanks de afkoelende economie nog steeds historisch hoog blijft, met tekorten in sectoren zoals techniek, zorg en logistiek.
Social Return biedt daarmee niet alleen een moreel kompas, maar ook een praktisch handelingsperspectief. Het maakt van inkoop een hefboom om maatschappelijke waarde te creëren; concreet, uitvoerbaar en urgent.
Wat ooit begon als een politieke wens is inmiddels stevig verankerd in beleidskaders, wet- en regelgeving. Zowel op nationaal als Europees niveau wordt het sociaal inzetten van inkoopinstrumenten expliciet ondersteund.
In veel aanbestedingen zijn Social Return verplichtingen inmiddels contractueel verankerd en gekoppeld aan boetes of verrekening bij niet-naleving. Dat betekent: afdwingbaarheid is geen theorie meer, het is praktijk.
Rekenkamers, raden en toezichthouders stellen steeds nadrukkelijker de vraag: wat levert deze opdracht op voor de maatschappij? Die vraag leidt tot scherpere formuleringen in bestekken:
Ruim 6 op de 10 gemeenten actief op Social Return resultaten, en 43% handhaaft bij uitblijvende prestaties. In Woo-documenten van juni 2024 bevestigt de Rijksoverheid dat een netwerkorganisatie SROI verantwoordelijk wordt voor rapportage, monitoring en uitvoering, inclusief beoordeling van plannen van aanpak van leveranciers.
De houding ten opzichte van Social Return is veranderd. Bedrijven zien het steeds vaker als strategische kans in plaats van hinderlijke verplichting. Het verhoogt hun kans op gunning, draagt bij aan hun MVO-profiel en bevordert innovatie binnen HR.
Ook aanbestedende diensten tonen een omslag: ze formuleren duidelijker kaders, investeren in contractmanagement en spreken opdrachtnemers actiever aan. Deze wederkerigheid versterkt het vertrouwen én de effectiviteit van de verplichting.
Daarnaast ontstaan er netwerken en ecosystemen van partners (van re-integratiebedrijven tot sociale ondernemingen) waarmee de uitvoering beter landt in de praktijk.
Social Return past binnen het bredere streven naar inclusief aanbesteden. Overheden willen bijdragen aan een arbeidsmarkt waarin iedereen mee kan doen, ongeacht geslacht, afkomst of beperking. Dat past bij de maatschappelijke opdracht én bij Europese verdragsverplichtingen.
In 2023 gaf 67% van de publieke inkopers aan actief sociale impact via inkoop te willen realiseren (Monitor Sociaal Ondernemen). Social Return is daarvoor een bewezen, toepasbaar instrument dat publieke waarde helpt operationaliseren.
Waar Social Return jarenlang gold als inspanningsverplichting, groeit de inzet op resultaatverplichting. Het Rijk wil de uitvoering professionaliseren, onder meer door beoordeling van plannen en monitoring van prestaties. Dit resulteert in een strakkere uitvoering en hogere naleving. Boetebepalingen zijn in opmars, zo zien we ook terug in aanbestedingsdocumenten.
De UWV-rapporten ‘Regio in Beeld 2024’ en ‘Spanningsindicator Arbeidsmarkt’ tonen dat de krapte afneemt, maar structurele tekorten blijven. Juist daar biedt Social Return kansen: het benut arbeidspotentieel dat anders ongebruikt blijft. Zo wordt Social Return een middel om arbeidstekorten te verlichten én inclusie te bevorderen.
Met de groeiende vraag naar transparantie over publieke uitgaven neemt ook de druk toe om te laten zien wat een aanbesteding heeft opgeleverd voor de maatschappij. Social Return is meetbaar en controleerbaar en daardoor aantrekkelijk voor politiek, bedrijven en burger. Het vormt het bewijs dat (publieke) inkoop publieke waarde oplevert.
Social Return is geen hype en geen vrijblijvende bijzaak. Het is een vast onderdeel van professioneel opdrachtgeverschap, juridisch afdwingbaar, maatschappelijk urgent en bestuurlijk gewenst. Het helpt publieke organisaties om de waarde van hun inkoop zichtbaar te maken; voor de samenleving, voor de arbeidsmarkt, en voor het vertrouwen in de overheid.
Werk je als inschrijver aan een aanbesteding met een Social Return verplichting? Dan is het zaak om dit onderwerp serieus te nemen. SROI Specialist helpt je graag met analyse, een realistisch uitvoerbaar plan en verantwoorde onderbouwing. Neem contact op.
U kunt ons ook bellen op 06-19526286
